1. Ο αναβληθείς ορισμός
Ο όρος «εθνικομπολσεβικισμός» μπορεί να σημαίνει μερικά αρκετά διαφορετικά πράγματα. Αναδύθηκε πρακτικά ταυτόχρονα στην Ρωσία και την Γερμανία, για να σηματοδοτήσει την υπόθεση κάποιων πολιτικών διανοητών σχετικά με τον εθνικό χαρακτήρα της μπολσεβικικής επαναστάσεως του 1917, ο οποίος βρίσκεται κρυμμένος στην ορθόδοξο Μαρξιστική διεθνιστική φρασεολογία.
Στην ρωσική επικράτεια «οι εθνικομπολσεβίκοι» ήταν ένα σύνηθες όνομα για εκείνους τους κομμουνιστές, οι οποίοι προσπάθησαν να ασφαλίσουν την ακεραιότητα του κράτους και (είτε συνειδητά είτε όχι) συνέχισαν την Μεγάλη Ρωσική ιστορική αποστολή της γεωπολιτικής πολιτικής. Αυτοί οι Ρώσοι εθνικομπολσεβίκοι βρίσκονταν τόσο ανάμεσα στους «λευκούς» ( Ustrialov, Smenovekhovtsy, αριστεροί Ευρασιανιστές ) , όσο και στους «κόκκινους» ( Λένιν , Στάλιν , Radek , Lezhnev κλπ ) [1]. Στην Γερμανία το ανάλογο φαινόμενο σχετιζόταν με τις ακραία αριστερές μορφές του εθνικισμού των δεκαετιών του '20 και του '30, στον οποίον συνδυάζονταν οι ιδέες του ανορθόδοξου σοσιαλισμού, η εθνική ιδέα και η θετική στάση έναντι της Σοβιετικής Ενώσεως.
Μεταξύ των Γερμανών εθνικομπολσεβίκων ο πλέον σταθερός και ριζοσπάστης ήταν ο Ernst Niekisch , μολονότι και μερικοί συντηρητικοί επαναστάτες μπορούν να αναφερθούν σε αυτό το κίνημα , όπως ο Εrnst Juenger , ο Ernst von Salamon , o August Winnig , Karl Petel , Harro Schultzen-Beysen , Hans Zehrera , οι κομμουνιστές Laufenberg και Wolfheim και ακόμη και ακραίοι αριστεροί εθνικοσοσιαλιστές , όπως ο Στράσσερ και για μία συγκεκριμένη περίοδο ο Ιωσήφ Γκαίμπελς.
Στην πραγματικότητα ο όρος «εθνικομπολσεβικισμός» είναι πολύ πιο ευρύς και βαθύς σε σύγκριση με τις ιδέες των κατηγοριοποιημένων πολιτικών τάσεων. Προκειμένου, όμως, να τον κατανοήσουμε επαρκώς, θα έπρεπε να εξετάσουμε τα πιο σφαιρικά θεωρητικά και φιλοσοφικά προβλήματα, σε σχέση με τον ορισμό της «δεξιάς» και της «αριστεράς», του «εθνικού» και του «κοιωνικού». Η λέξη εθνικομπολσεβικισμός εμπεριέχει ένα νοηματικό παράδοξο. Πώς μπορούν δύο αμοιβαίως αποκλειστικές έννοιες να συνδυάζονται σε ένα και το αυτό όνομα ;
Ανεξαρτήτως του πόσο μακριά έφθασαν οι ιστορικές αντανακλάσεις των εθνικομπολσεβίκων, οι οποίες περιοριζόταν από την περιρρέουσα σαφήνεια, η ιδέα της προσεγγίσεως του εθνικισμού από τα αριστερά και του μπολσεβικισμού από τα δεξιά είναι εκπληκτικά καρποφόρος και απρόσμενη, ανοίγοντας απολύτως νέους ορίζοντες στην κατανοήση της ιστορικής λογικής, της κοινωνικής αναπτύξεως, της πολιτικής σκέψεως.
Δεν θα έπρεπε να αρχίσουμε με την συλλογή μερικών συγκεκριμένων πολιτικών γεγονότων: ο Niekisch έγραψε αυτό, ο Ustrialov αξιολόγησε το φαινόμενο αυτό ως τέτοιο, ο Savitsky επικαλέστηκε ένα τέτοιο επιχείρημα ως κλπ, αλλά να προσπαθήσουμε να δούμε το φαινόμενο από την απροσδόκητη πλευρά του, η οποία ακριβώς το έκανε δυνατό, δηλαδή την ίδια την ύπαρξη του συνδυασμού «εθνικομπολσεβικισμός». Θα είμαστε έτοιμοι τότε όχι μόνον να περιγράψουμε το φαινόμενο αυτό, αλλά, επίσης, να το κατανοήσουμε και με την βοήθειά του πολλές άλλες όψεις της παράδοξης εποχής μας.
2. Η ανεκτίμητη συμβολή του Κάρλ Πόππερ.
Είναι δύσκολο να φανταστούμε κάτι καλύτερο για την δύσκολη αποστολή του ορισμού της ουσίας του «εθνικομπολσεβικισμού» από μία αναφορά στις κοινωνιολογικές έρευνες του Κάρλ Πόππερ και ειδικά στο θεμελιώδες έργο του «Η ανοικτή κοινωνία και οι εχθροί της».
Σε αυτό το ογκώδες έργο ο Πόππερ προτείνει ένα μάλλον πειστικό μοντέλο, σύμφωνα με το οποίο όλοι οι τύποι κοινωνίας χωρίζονται πρόχειρα σε δύο κύριες κατηγορίες – την “Ανοικτή Κοινωνία” και την “Μη Ανοικτή Κοινωνία” ή “Κοινωνία των Εχθρών της Ανοικτής Κοινωνίας” .
Σύμφωνα με τον Πόππερ η “Ανοικτή Κοινωνία” βασίζεται στον κεντρικό ρόλο του ατόμου και των θεμελιωδών χαρακτηριστικών του: λογική, step-type συμπεριφορά (το να είσαι διακριτικός), απουσία σφαιρικής τελεολογίας στις πράξεις κλπ. Η έννοια της “Ανοικτής Κοινωνίας” είναι ότι απορρίπτει όλες τις μορφές του Απολύτου, οι οποίες δεν συγκρίνονται με την ατομικότητα και την φύση της. Τέτοια κοινωνία είναι “ανοικτή” μόνον ένεκα του απλού γεγονότος ότι οι ποικιλίες των συνδυασμών των ατόμων δεν έχουν κάποιο όριο ( όπως επίσης ούτε σκοπό ή νόημα ) και θεωρητικά μία τέτοια κοινωνία θα έπρεπε να αποτελεί τον στόχο της επιτεύξεως μίας ιδεατής δυναμικής ισορροπίας. Ο Πόππερ θεωρεί, επίσης, τον εαυτό του ως έναν πεπεισμένο οπαδό της “ανοικτής κοινωνίας”.
Ο δεύτερος τύπος κοινωνίας ορίζεται από τον Πόππερ ως “εχθρική στην ανοικτή κοινωνία”. Δεν την αποκαλεί “κλειστή”, προβλέποντας πιθανές απορρίψεις, αλλά χρησιμοποιεί συχνά τον όρο “ολοκληρωτικές”. Σύμφωνα με τον Πόππερ, ωστόσο, όλες οι πολιτικές, κοινωνικές και φιλοσοφικές διδασκαλίες ταξινομούνται βάσει της αποδοχής ή της απόρριψης της έννοιας της “ανοικτής κοινωνίας”.
Οι εχθροί της “ανοικτής κοινωνίας” είναι αυτοί που προβάλλουν προωθούν (διακηρύσσουν, προωθούν) ποικίλα (διαφορετικά) μοντέλα, τα οποία βασίζονται στο Απόλυτο ενάντια στο άτομο και τον κεντρικό του ρόλο. Το Απόλυτο, έστω και εάν εδραιώνεται αυθορμήτως και εθελοντικά, εισβάλλει αμέσως στην σφαίρα του ατομικού, αλλάζει απότομα την διαδικασία της εξελίξεώς του, παραβιάζει (εξαναγκάζει) την ατομιστική ακεραιότητα του ατόμου, υποτάσσοντάς την σε κάποιον εξώτερη ατομική παρόρμηση. Το ατομικό περιορίζεται αμέσως από το Απόλυτο, η κοινωνία του λαού, επομένως, χάνει την ποιότητα της «εκθέσεως (ανοικτότητας)» και την προοπτική της ελευθέρας αναπτύξεως προς όλες τις κατευθύνσεις. Το Απόλυτο υπαγορεύει τους σκοπούς και τα καθήκοντα, εγκαθιδρύει δόγματα και νόρμες, παραβιάζει (εξαναγκάζει) ένα άτομο, όπως ένας γλύπτης διαμορφώνει το υλικό του (την ύλη του).
Μεταξύ των Γερμανών εθνικομπολσεβίκων ο πλέον σταθερός και ριζοσπάστης ήταν ο Ernst Niekisch , μολονότι και μερικοί συντηρητικοί επαναστάτες μπορούν να αναφερθούν σε αυτό το κίνημα , όπως ο Εrnst Juenger , ο Ernst von Salamon , o August Winnig , Karl Petel , Harro Schultzen-Beysen , Hans Zehrera , οι κομμουνιστές Laufenberg και Wolfheim και ακόμη και ακραίοι αριστεροί εθνικοσοσιαλιστές , όπως ο Στράσσερ και για μία συγκεκριμένη περίοδο ο Ιωσήφ Γκαίμπελς.
Στην πραγματικότητα ο όρος «εθνικομπολσεβικισμός» είναι πολύ πιο ευρύς και βαθύς σε σύγκριση με τις ιδέες των κατηγοριοποιημένων πολιτικών τάσεων. Προκειμένου, όμως, να τον κατανοήσουμε επαρκώς, θα έπρεπε να εξετάσουμε τα πιο σφαιρικά θεωρητικά και φιλοσοφικά προβλήματα, σε σχέση με τον ορισμό της «δεξιάς» και της «αριστεράς», του «εθνικού» και του «κοιωνικού». Η λέξη εθνικομπολσεβικισμός εμπεριέχει ένα νοηματικό παράδοξο. Πώς μπορούν δύο αμοιβαίως αποκλειστικές έννοιες να συνδυάζονται σε ένα και το αυτό όνομα ;
Ανεξαρτήτως του πόσο μακριά έφθασαν οι ιστορικές αντανακλάσεις των εθνικομπολσεβίκων, οι οποίες περιοριζόταν από την περιρρέουσα σαφήνεια, η ιδέα της προσεγγίσεως του εθνικισμού από τα αριστερά και του μπολσεβικισμού από τα δεξιά είναι εκπληκτικά καρποφόρος και απρόσμενη, ανοίγοντας απολύτως νέους ορίζοντες στην κατανοήση της ιστορικής λογικής, της κοινωνικής αναπτύξεως, της πολιτικής σκέψεως.
Δεν θα έπρεπε να αρχίσουμε με την συλλογή μερικών συγκεκριμένων πολιτικών γεγονότων: ο Niekisch έγραψε αυτό, ο Ustrialov αξιολόγησε το φαινόμενο αυτό ως τέτοιο, ο Savitsky επικαλέστηκε ένα τέτοιο επιχείρημα ως κλπ, αλλά να προσπαθήσουμε να δούμε το φαινόμενο από την απροσδόκητη πλευρά του, η οποία ακριβώς το έκανε δυνατό, δηλαδή την ίδια την ύπαρξη του συνδυασμού «εθνικομπολσεβικισμός». Θα είμαστε έτοιμοι τότε όχι μόνον να περιγράψουμε το φαινόμενο αυτό, αλλά, επίσης, να το κατανοήσουμε και με την βοήθειά του πολλές άλλες όψεις της παράδοξης εποχής μας.
2. Η ανεκτίμητη συμβολή του Κάρλ Πόππερ.
Είναι δύσκολο να φανταστούμε κάτι καλύτερο για την δύσκολη αποστολή του ορισμού της ουσίας του «εθνικομπολσεβικισμού» από μία αναφορά στις κοινωνιολογικές έρευνες του Κάρλ Πόππερ και ειδικά στο θεμελιώδες έργο του «Η ανοικτή κοινωνία και οι εχθροί της».
Σε αυτό το ογκώδες έργο ο Πόππερ προτείνει ένα μάλλον πειστικό μοντέλο, σύμφωνα με το οποίο όλοι οι τύποι κοινωνίας χωρίζονται πρόχειρα σε δύο κύριες κατηγορίες – την “Ανοικτή Κοινωνία” και την “Μη Ανοικτή Κοινωνία” ή “Κοινωνία των Εχθρών της Ανοικτής Κοινωνίας” .
Σύμφωνα με τον Πόππερ η “Ανοικτή Κοινωνία” βασίζεται στον κεντρικό ρόλο του ατόμου και των θεμελιωδών χαρακτηριστικών του: λογική, step-type συμπεριφορά (το να είσαι διακριτικός), απουσία σφαιρικής τελεολογίας στις πράξεις κλπ. Η έννοια της “Ανοικτής Κοινωνίας” είναι ότι απορρίπτει όλες τις μορφές του Απολύτου, οι οποίες δεν συγκρίνονται με την ατομικότητα και την φύση της. Τέτοια κοινωνία είναι “ανοικτή” μόνον ένεκα του απλού γεγονότος ότι οι ποικιλίες των συνδυασμών των ατόμων δεν έχουν κάποιο όριο ( όπως επίσης ούτε σκοπό ή νόημα ) και θεωρητικά μία τέτοια κοινωνία θα έπρεπε να αποτελεί τον στόχο της επιτεύξεως μίας ιδεατής δυναμικής ισορροπίας. Ο Πόππερ θεωρεί, επίσης, τον εαυτό του ως έναν πεπεισμένο οπαδό της “ανοικτής κοινωνίας”.
Ο δεύτερος τύπος κοινωνίας ορίζεται από τον Πόππερ ως “εχθρική στην ανοικτή κοινωνία”. Δεν την αποκαλεί “κλειστή”, προβλέποντας πιθανές απορρίψεις, αλλά χρησιμοποιεί συχνά τον όρο “ολοκληρωτικές”. Σύμφωνα με τον Πόππερ, ωστόσο, όλες οι πολιτικές, κοινωνικές και φιλοσοφικές διδασκαλίες ταξινομούνται βάσει της αποδοχής ή της απόρριψης της έννοιας της “ανοικτής κοινωνίας”.
Οι εχθροί της “ανοικτής κοινωνίας” είναι αυτοί που προβάλλουν προωθούν (διακηρύσσουν, προωθούν) ποικίλα (διαφορετικά) μοντέλα, τα οποία βασίζονται στο Απόλυτο ενάντια στο άτομο και τον κεντρικό του ρόλο. Το Απόλυτο, έστω και εάν εδραιώνεται αυθορμήτως και εθελοντικά, εισβάλλει αμέσως στην σφαίρα του ατομικού, αλλάζει απότομα την διαδικασία της εξελίξεώς του, παραβιάζει (εξαναγκάζει) την ατομιστική ακεραιότητα του ατόμου, υποτάσσοντάς την σε κάποιον εξώτερη ατομική παρόρμηση. Το ατομικό περιορίζεται αμέσως από το Απόλυτο, η κοινωνία του λαού, επομένως, χάνει την ποιότητα της «εκθέσεως (ανοικτότητας)» και την προοπτική της ελευθέρας αναπτύξεως προς όλες τις κατευθύνσεις. Το Απόλυτο υπαγορεύει τους σκοπούς και τα καθήκοντα, εγκαθιδρύει δόγματα και νόρμες, παραβιάζει (εξαναγκάζει) ένα άτομο, όπως ένας γλύπτης διαμορφώνει το υλικό του (την ύλη του).
Ο Πόππερ εκκινεί την γενεαλογία των εχθρών της «Ανοικτής Κοινωνίας» από τον Πλάτωνα, τον οποίον θεωρεί ως τον ιδρυτή της θεωρίας του ολοκληρωτισμού και ως πατέρα του «σκοταδισμού». Προχωρά στην συνέχεια στους Schlegel, Schelling, Hegel, Marx, Spengler και σε άλλους σύγχρονους διανοητές. Όλοι τους ενώνονται στην κατηγοριοποίησή του από μία ένδειξη, η οποία είναι η εισαγωγή της μεταφυσικής, της ηθικής, της κοινωνιολογίας και της οικονομίας, βασιζόμενες στην άρνηση της «Ανοικτής Κοινωνίας» και του κεντρικού ρόλου του ατόμου. Στο σημείο αυτό ο Πόππερ έχει απολύτως δίκιο.
Το πιο σημαντικό σημείο στην ανάλυση του Πόππερ είναι ότι οι διανοούμενοι και οι πολιτικοί τοποθετούνται στην κατηγορία των εχθρών της «Ανοικτής Κοινωνίας» ασχέτως σαν οι πεποιθήσεις τους είναι «αριστερές» ή «δεξιές», «αντιδραστικές» ή «προοδευτικές». Τονίζει κάποιο άλλο πιο ουσιώδες, πιο θεμελιώδες κριτήριο, ενοποιώντας σε έναν πόλο ιδέες και φιλοσοφίες, οι οποίες εκ πρώτης όψεως φαίνονται να είναι οι πλέον ετερογενείς και αντίθετες μεταξύ τους. Οι Μαρξιστές, όπως οι συντηρητικοί και οι φασίστες, ακόμη και μερικοί σοσιαλδημοκράτες μπορούν να υπολογισθούν μεταξύ των εχθρών της «Ανοικτής Κοινωνίας». Την ίδια στιγμή φιλελεύθεροι, όπως ο Βολταίρος, ή αντιδραστικοί πεσσιμιστές, όπως ο Σοπενάουερ μπορεί να βρεθούν ανάμεσα στους φίλους «Ανοικτής Κοινωνίας».
Το σχήμα του Πόππερ είναι, επομένως, ως ακολούθως: είτε «Ανοικτή Κοινωνία» είτε «εχθροί της».
Δημοσιεύτηκε τον Ιούλιο του 2008 στο ιστολόγιο "ΕΡΗΜΗ ΧΩΡΑ".
Το πιο σημαντικό σημείο στην ανάλυση του Πόππερ είναι ότι οι διανοούμενοι και οι πολιτικοί τοποθετούνται στην κατηγορία των εχθρών της «Ανοικτής Κοινωνίας» ασχέτως σαν οι πεποιθήσεις τους είναι «αριστερές» ή «δεξιές», «αντιδραστικές» ή «προοδευτικές». Τονίζει κάποιο άλλο πιο ουσιώδες, πιο θεμελιώδες κριτήριο, ενοποιώντας σε έναν πόλο ιδέες και φιλοσοφίες, οι οποίες εκ πρώτης όψεως φαίνονται να είναι οι πλέον ετερογενείς και αντίθετες μεταξύ τους. Οι Μαρξιστές, όπως οι συντηρητικοί και οι φασίστες, ακόμη και μερικοί σοσιαλδημοκράτες μπορούν να υπολογισθούν μεταξύ των εχθρών της «Ανοικτής Κοινωνίας». Την ίδια στιγμή φιλελεύθεροι, όπως ο Βολταίρος, ή αντιδραστικοί πεσσιμιστές, όπως ο Σοπενάουερ μπορεί να βρεθούν ανάμεσα στους φίλους «Ανοικτής Κοινωνίας».
Το σχήμα του Πόππερ είναι, επομένως, ως ακολούθως: είτε «Ανοικτή Κοινωνία» είτε «εχθροί της».
Δημοσιεύτηκε τον Ιούλιο του 2008 στο ιστολόγιο "ΕΡΗΜΗ ΧΩΡΑ".
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου